Kościół św. Barbary, wielokrotnie prze­rabiany i obrośnięty przybudówkami z różnych epok, tworzy całość malowni­czą, przyciągającą artystów, i jest mocno związany z dziejami miasta. Stanowi jak­by zapis historii Krakowa.
Niniejsza książka jest pierwszą mo­nografią tego interesującego zabytku. Autor ukazuje zmienne losy kościoła, opracowane na podstawie materiałów rękopiśmiennych z różnych archiwów: miejskich, kościelnych i zakonnych. Szczegółowo przedstafwia zabiegi jezui­tów o oddanie im tej świątyni, a potem o jej rozbudowę, czerpiąc z korespon­dencji jezuitów i z akt Rady Miejskiej, z których przytacza obszerne fragmenty. Interesujące przy tym są nie tylko wy­niki badań, ale i metoda. Autor wyko­rzystuje bowiem obok obfitych, ale nie­równomiernie zachowanych materiałów archiwalnych także rysunki i fotografie kościoła z różnych czasów, nadto bada­nia architektoniczne i archeologiczne.
Książka adresowana jest przede wszy­stkim do historyków architektury i histo­ryków miasta, ale zainteresuje także wszystkich miłośników historii Krakowa.

Tytuł:

Autor: JERZY PASZENDA

Wydawnictwo i rok wydania: WYDAWNICTWO LITERACKIE KRAKOW-WROCŁAW
1985 Wyd. I

3000+283 egz.

Stan: -bdb

Oprawa: miekka

Ilość stron: 407 str.

Format: 12,5x19,5 cm

Ilustracje:

SPIS RYSUNKÓW
Plan sytuacyjny 7
Plan domu zakonnego, kościoła i Bramki, parter . . 19
Plany domu zakonnego, piętra I—III .... 20—21
Elewacja wschodnia (od Małego Rynku) domu zakon­
nego, kościoła i Bramki 21
Stanisław Grodzicki SI: projekt powiększenia kościoła
św. Barbary z 1594 r. z oznaczeniem ówczesnej za­
budowy Małego Rynku, Bibliotheąue Nationale, Paris 55
Józef Brizio SI: projekt rozbudowy kościoła i domu
zakonnego z 1593 r. (przerys), Bibliotheąue Nationale,
Paris 60
Kraków w końcu XVI wieku. A — Akademia, B —
„Brógir, zbór protestancki, G — ogród Gutteterowski,
później jezuicki, R — Ratusz. Kościoły: 1 - św. Anny,
2 — św. Szczepana, 3 — św. Macieja, 4 — św. Marka,
5 — św. Jana, 6 — św. Ducha, 7 — św. Krzyża, 8 —
Mariacki, 9 — św. Barbary, 10 — św, Wojciecha,
11 — św. Franciszka, 12 — Wszystkich Świętych,
13 — św. Trójcy, 14 — św. Gertrudy, 15 — św. Mi­
kołaja, 16 — św. Piotra, 17 — św. Marii Magdaleny,
18 - św. Piotra i Pawła, 19 — św, Andrzeja, 20 — św,
Marcina, 21 - św. Sebastiana, 22 - św. Idziego,.
23 - katedra św. Wacława, 24 - św. Michała, 25 -
św. Jerzego, 26 - św. Bernarda, 27 - św. Jadwigi 66
8. Plan wycinka Krakowa (plac Mariacki i ul. Siennaj
z 1679 r. w zbiorach Castello Sforcesco w Mediolanie 106
9. Skrzyżowanie ulic Siennej i Stolarskiej. Linia graba
oznacza zabudowę średniowieczną, cienka - później­
sze zmiany. Budynek szkoły parafialnej wrysowano
według planu senackiego , . m
10. Przebudowa w latach 1683—1687. Pola czarne ozna-
- 394 -
czają miejsca dobudowane, pola zakreskowane - miej­
sca wyburzone 114
U Wiązanie dachowe kościoła. Przekrój podłużny. Dla
przejrzystości pominięto konstrukcją wieżyczki . . 124
12. Więzary dachowe: A - storczykowy na kościele
z XIV wieku, B - stolcowy - na domu z 1684 r. 125
Nadmurowana ściana kościoła i naprawa wiązania da­
chowego w 1908 r. A - mur gotycki, B - nadmu-
rówka z 1687 r., C - murłat podniesiony i podparty
klockami, D - miejsce murłatu usuniętego w 190S r. 127
Plany domu jezuitów odtworzone według opisu lustra­
torów z 1773 r. 1 - zakrystia, 2 - Kongregacja Szla­
checka, 3 - furtian, 4 - lawaterz, 5 - refektarz,
6 — kuchnia, 8 - commune (kaplica domowa), 0 —
archiwum, 10 — biblioteka, 7 i 11 - spiżarnia , , 143
Plany bursy w połowie XIX wieku. I—V klasy szkol­
ne, J - jadalnia uczniów, K — kuchnia, M — mu­
zeum (sala do nauki prywatnej), MS - mieszkanie
seniora bursy, S — sypialnia uczniów, VS — mieszka­
nie wiceseniora, Z — zakrystia 154
Plan kościoła z rozwarstwieniem chronologicznym . 176
Przekrój poprzeczny przez starą zakrystię (dziś sklep
przy Małym Rynku 9) z widokiem na ścianę zachod­
nią. Linia przerywana oznacza dawny poziom posadzki
i wysokość dawnego sklepienia piwnicy .... 178
Siady gotyckiego sklepienia w kościele widoczne za
oknami lustrowymi nad chórem 181
Przekroje kościoła z oznaczeniem wysokości gotyckich
murów i sklepienia 182
Proporcje gotyckiego kościoła na przekroju po­
przecznym 182
Profil żebra sklepiennego i próby rekonstrukcji siatki
sklepienia. A — kamień z jednostronnym profilem
wmurowany pod okapem dachu, B - kamień zacho­
wany w kącie nawy wskazuje kierunek żebra skle­
piennego 183
Możliwe układy słupów w kościele dwunawowym. Na
planie kościoła oznaczono krzyżykami miejsca, gdzie
powinny by się znajdować fundamenty filarów . 188—189
Szukanie filarów międzynawowych. Podziemia kościo­
ła z oznaczeniem wykopów wykonanych w 1961 r. . 190
395 -
Fundament wschodniej ściany kościoła widoczny w
kryptach. Miejsca zakratkowane oznaczają mur ka­
mienny, miejsca zakreskowane — mur ceglany. A -
poziom posadzki, B - dzisiejszy poziom Małego Ryn­
ku, C — przypuszczalny poziom średniowieczny . . 192
Gzyms i fryz gotycki na północnej ścianie kościoła.
A mur gotycki, B — fryz z ornamentem rytym na
tynku, C — gzyms gotycki, D — nadmurówka
z 1687 r., E - gzyms zestawiony z gotyckich żeber
sklepiennych . 193
26. Odtworzenie kształtu gotyckiego kościoła w pierwszej
i drugiej fazie 195
Przekroje kapt: r linienia Jezus. Widoczny gotycki
gzyms opasuje;c; ii apnik) na ścianie kościoła . . 197
Zachodni portal kościoła. A — stan obecny według
pomiaru Z. Hendla, B — odtworzenie pierwotnego
kształtu, C - prnaie 202
Profile portali późno gotyckich: 1—3 — Kraków, kruż­
ganki św. Katarzyny, 4 — Kraków, kościół św. Krzyża,
5 - Szaniec, kościół, 6 — Dębno, dwór, 7 — Kraków,
kościół św. Barbary, 8 — motyw niesymetryczny po­
wtarzający się w profilach tej grupy 204
Portal północny kościoła i jego profil 206
Usytuowanie portalu północnego. Linią przerywaną
oznaczono przypuszczalny stan pierwotny .... 207
Przemiany wnętrza kościoła. Widok na ścianę pół­
nocną 211
Przemiany kaplicy Matki Boskiej. Rzut poziomy i prze­
kroje z widokiem na ścianę północną .... 248—249
Dom Nad Bramką i przybudówka mieszcząca schody,
dodana w 1683 r. Odtworzenie kształtu średniowiecz­
nego, zob. rys. 26 254
Plan piwnic domu jezuitów. Zakreskowano mury go­
tyckie. A — sklepienie obniżone w 1743 r., B — fun­
dament skarpy dodanej w 1683 r., C - fundament
klatki schodowej zbudowanej w 1768 r., zburzonej w
1910 r., D — fundament korytarza z 1609 r., 1—6 -
portale gotyckie (numery jak na rys. 39) . . . . 268
Przekroje domu (por. rys. 35). Zakreskowano mury
90tYckie 272—273
7. Odtworzenie planów kamienic według opisów z XVI
- 396 -
wieku. Nie zaczerniono murów, których położenie jest
niepewne 274—275
Wyjście z domu na cmentarz (plac MariackiJ. A - -
stan obecny, B — plan z 1908 r., pola zakropkowane
oznaczają miejsca przeznaczone do wyburzenia, pola
zakreskowane - miejsca przeznaczone do zabudowa­
nia, C — odtworzenie stanu z XVI wieku. Stary por­
tal widać na fot. 9, nowy na fot. 2 279
Gotyckie portale w piwnicach. Numeracja jak na
rys. 35 282
40. Portale gotyckie: 1 — dawne wejście na chór od pół­
nocy, 2 -— na korytarzu II piętra, 3 -— na dawne
schody na chór (obok kaplicy Matki Boskiej, zob.
fot. 21), 4—5 - na korytarzu I piętra (zob. fot. 22) 285
41. Profile barokowe: 1 — okno parteru w podwórzu, 2 —
drzwi z podwórza do przedzakrystii, 3 — brama do­
mu od Małego Rynku, 4 - portal na korytarzu
I piętra, 5 — okna II piętra w podwórzu, 6 — wej­
ście z podwórza na korytarz, 7 — portal wejścia z ko­
ścioła do przedzakrystii, 8 — okno przedzakrystii na
Mały Rynek (zob. fot. 23) 286
42. Zabudowa wokół cmentarza Mariackiego i Małego
Rynku w początku XVII wieku. Kościoły: M - Ma­
riacki, B — św. Barbary, W — św, Wojciecha. Ka­
mienice: 1 — Wizembergów, 2 —- Margrabiowska,
3 — apteka „Pod Murzynyrr, 4 — penitencjarzy, 5 —
Hippolitów, 6 — Prałatówka, 7 — Wikarówka, 8 —
Nad Bramką, 9 — Delpacowska, 10 — Szembekowska,
II — Krainowska, 12 — mansjonaria, 13 - Kołakow-
skiego, 14 — potomków Rolanki, 15 — jezuitów (Jed-
watowskaj, 16 - kuchnia miejska, 17 — jatki rzeżni-
cze, 18 — mansjonarzy św. Barbary, 19 — altarystów
NMP, 20 — szkoła parafialna, 21 — Arcybractwo Mi­
łosierdzia 293
43. Zmiany południowej granicy cmentarza Mariackiego
w XIV wieku. Próba rekonstrukcji 297
44. Styk miasta lokacyjnego ze strefą starszej zabudowy.
Rynek Główny ma kształt rombu. Ulica Sienna nie
tratie w środek Rynku. Przymknięty narożnik Małego
Rynku 299
SPIS FOTOGRAFII
Widok z dolnego (południowego) rogu Małego Rynku
na dom jezuitów, kościół św. Barbary i dom Nad
Bramka. 7-a domem jezuitów widać wieże kościoła
Mariackiego, Fot. R. Kubiczek, 1983 r 5
Zachodnia fasada gotycka kościoła, podparta na środ­
ku wysoka skarpą. Obok kamienica zbudowana w
1912 r. Fot. R, Kubiczek, 1983 r 8
Fasada kościoła przed odnowieniem. Obok dawna ofi­
cyna mansjonarił. Fot. W. Eliasz, 1902 r., WAPKr . . 9
Widok na kościół św. Barbary od północy. Kopuła na
kaplicy nadbudowana w 1913 r. Fot. M. Kubiczek,
1983 r 11
5. Malowniczy zaułek między kościołem św. Barbary
i kościołem Mariackim. Litografia F. Stroobanta
z 1862 r 14
Kościół św. Barbary. Litografia F. Stroobanta z 1862 r. 15
Widok na kościół św. Barbary od północy. Porówna­
nie z fot. 4 unaocznia zmiany, jakie zaszły w wyglą­
dzie kościoła w ciągu ok. 100 lat. Fot. J. Krieger przed
1880 r., Muz. Hist. m. Krakowa 16
Kościół św. Barbary. Stan z 1895 r. Porównanie z fot.
nr 5, 6, 7, 19 pozwala uchwycić zmiany, jakie zaszły
w ciągu kilkunastu lat. Fot. E. Mertens, 1895 r.,
WAPKr 17
Fragment fasady zachodniej przed odnowieniem. Nie­
regularnie ułożona cegła poniżej okna świadczy, że
było ono niegdyś znacznie dłuższe i opierało się o dol­
ny gzyms. Okienko po prawej to dawne wejście do
kamienicy Rolanki (por. rys. 26 i 38). Fot. z 1907 r.,
WAPKr 162
10. Mur fundamentowy dawnej wschodniej ściany kościo­
ła widoczny w krypcie pod ołtarzem głównym (por.
rys. 24). Fot. J. Filcek, 1961 r. . 180
- 398 -
11. Główne wejście do kościoła pod sklepieniem Ogrójca.
Na kamiennym portalu widać ślady przeróbek: pęknię­
cie na górze i dostawione kamienie na dole. Fot.
M. Kubiczek, 1983 r 199
Wnętrze kościoła. Fot. S. Kolowca, 1945 r., IS PAN 217
Część balustrady przed głównym ołtarzem, Rzeźby
z 1690 r. zapewne według projektu J. I. Delamarsa.
Fot. W. Wolny, 1957 r., IS PAN ...... 218
14. Gotycki krucyfiks w głównym ołtarzu z ok. 1420 r.
Drewniane figury wykonał Dawid Heel SI w 1721 r.
Fot. W. Wolny, 1957 r., IS PAN ...... 221
Kamienna Pięta z ok. 1420 r. Fot. K. Kuzyk, ATJKr 224
Barokowy ołtarz M. B. Bolesnej. Stan przed 1913 r.
Fot. z początku XX w., ATJKr ,.,.... 226
Obraz M. B. Jurowickiej w ramie neorenesansowej
z 1908 r. Fot. z pracowni Kriegera. Muz. Hist, ni. Kra­
kowa . ... . . . 229
Fragment polichromii sklepiennej F. I. Molitora z 1765 r.
przedstawiający św. Franciszka Ksawerego i św, lgną-
; cego Loyolę. Fot. W. Wolny, 1957 r,, IS PAN . . 281
19. Ogrójec przed odnowieniem. Fot. I. Krieger, przed
1880 r., Muz. Hist. m. Krakowa . 234
Ogrójec po odnowieniu. Fot. M. Kubiczek, 1983 r. . 235
Późnogotycki portal dawnego wejścia na chór (profił
na rys. 40). Okucie drzwi typowe dla gotyku. Fot.
I. Krieger, przed 1880 r., WAPKr 245
22. Późnogotycki portal na korytarzu I piętra (profil na
rys. 40). Fot. W. Wolny, 1957 r., IS PAN .... 284
Wczesnobarokowe okno przedzakrystii od Małego Ryn­
ku ok. 1613 r. Obramienie okna częściowo przysłonię­
te obudową z 1683 r. Fot. J. Paszenda, 1961 r. . . 288
Kamienne wsporniki nad gankiem pochodzą zapewne
z ganków dawniejszych, z XVI wieku. Fot. J. Paszen­
da, 1961 r. ..... ~ 289

Spis treści:
SPIS TREŚCI
Wstęp
Część I. Historia
Rozdział I. Średniowiecze: legendy i fakty 23
Rozdział II. Przybycie jezuitów . 31
Rozdział III. Starania o dom profesów ...... 49
Rozdział IV. Urządzenie stałej siedziby i jej losy aż do
wojen szwedzkich 72
Rozdział V. Starania o dobudowanie apsydy . 80
Rozdział VI. Starania o kupno mansjonarii .... 96
Rozdział VII. Wielka przebudowa 108
Rozdział VIII Dalsze dzieje aż do zniesienia zakonu . . 133
Rozdział IX. Zmiany użytkowników ....... 140
Rozdział X. Znowu jezuici . 156
Część II. Architektura
Rozdział XI. Odtworzenie kształtu gotyckiego kościoła , 175
Rozdział XII. Przemiany wnętrza i ważniejsze zabytki , , 209
Rozdział XIII. Kaplice , 234
Rozdział XIV. Dom Nad Bramką 253
Rozdział XV. Odtworzenie kształtu średniowiecznych ka­
mienic przebudowanych na dom zakonny .... 264
Rozdział XVI. Mały Rynek, plac Mariacki i ulica Sienna 291
Zakończenie 301
Aneksy
I. Ważniejsze daty 304
II. Przełożeni domu św. Barbary 307
III. Wykaz pogrzebanych pod kościołem św. Barbary . . 310
A. Nie-jezuici 310
B. Jezuici 313
IV. Słowniczek ważniejszych osób 320
P ! 342
400
Indeks osób Indeks rzeczowy Spis rysunków Spis fotografii
373 [zasłonięte] 393 397



Strona o mnie

Moje aukcje (książki o zbliżonej tematyce. Kliknij.)

Uwaga! Na zdjęciach wokół liter możliwe charakterystyczne zniekształcenia - wynikają z konieczności kompresji zdjęć. W rzeczywistości zniekształcenia nie występują. Możliwe też błędy w opisie - z powodu niedoskonałości odczytu OCR, za co przepraszam.